Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB, Saplantı-Zorlantı Bozukluğu) Nedir?

Obsesyon ve/ya da kompulsiyonların görüldüğü, her yaştan ve her kesimden insanı etkileyen, genellikle kronik seyirli, kimi zaman alevlenmelerle giden, kişinin günlük işlevlerini belirgin olarak etkileyen bir ruh sağlığı bozukluğudur. Halk arasında takıntı hastalığı veya vesvese diye de isimlendirilir.

 

Obsesyon Nedir?

Obsesyonlar, kaygı ve iğrenme gibi rahatsız edici duygulara neden olan, bireyi tedirgin eden,  istek dışı gelen, yineleyici, bilinçli çaba ile kovulamayan düşünce, imge ya da dürtülerdir. OKB’si olan birçok kişi, düşüncelerin, dürtülerin veya görüntülerin zihinlerinin bir oyunu olduğunu ve aşırı veya mantıksız olduğunu kabul eder. Ancak bu girici düşüncelerin yol açtığı sıkıntı mantık ve muhakeme ile çözülemez. OKB’si olan çoğu insan, obsesyonların sıkıntısını kompulsiyonlarla hafifletmeye, obsesyonları görmezden gelmeye veya bastırmaya ya da başka aktivitelerle dikkatlerini dağıtmaya çalışır. Obsesyonlara aktif bir direnme çabası vardır.

 

Tipik Obsesyonlar:

Bulaşma/Kirlenme Obsesyonu: Vücut sıvıları (örnek: idrar, dışkı)

Mikroplar/hastalık (örnekler: uçuk, HIV)

Çevresel kirleticiler (örnekler: asbest, radyasyon)

Ev kimyasalları (örnekler: temizleyiciler, çözücüler)

Kir bulaşacağına ilişkin takıntılar

 

Kuşku Obsesyonu: Kişi gaz ocağının, kapının açık kalmış olabileceğinden, fişlerin prizde takılı kalmış olabileceğinden kuşku duyar ve bu belirsizliğe tahammül etmekte zorluk çeker (örneğin bir şey düşürdüm mü, düşürmedim mi; kapıyı kilitledin mi kilitlemedim mi?)

 

Simetri Obsesyonu: Eşyaların, nesnelerin hizalı tam bir simetri içinde durması takıntısıdır.

 

İstenmeyen Cinsel Düşünceler: Kişinin inancı ve değer yargılarına uymayan düşünce ve görüntülerdir.

 

İstenmeyen Dini Düşünceler: Tanrı’yı ​​gücendirme endişesi veya dine küfretme kaygısı,

Doğru/yanlış veya ahlak konusunda aşırı endişe. Özellikle ibadet sırasında belirginleşen şirk, küfür, hakaret benzeri istemsiz düşünceler.

 

Kontrolü Kaybetme: Kendine zarar verme dürtüsüyle hareket etme korkusu,

Başkalarına zarar verme dürtüsüyle hareket etme korkusu,

Kişinin zihninde şiddetli veya korkunç görüntülerden korkma,

Müstehcenlikleri veya hakaretleri ağzından kaçırma korkusu

 

Kompulsiyon Nedir?

Kompulsiyon bir kişinin, bir obsesyona tepki olarak gerçekleştirmek zorunda hissettiği tekrarlayıcı davranışlar veya zihinsel eylemlerdir. Önce, obsesyonun yarattığı rahatsızlığı azaltmak için başlar, ancak bu durum denetlenemez düzeye ulaşır ve bu yinelenen eylemin kendisi rahatsızlık yaratır. Şiddetli vakalarda, ritüellerin sürekli tekrarı günü doldurabilir ve normal bir rutini imkansız hale getirebilir. Kompulsiyonlar bazen dışarıdan gözlenebilen bir davranış, bazen de zihinsel bir eylem şeklinde olabilir.

 

Tipik Kompulsiyonlar

Yıkama ve Temizleme Kompulsiyonu: Elleri aşırı veya belirli bir şekilde yıkamak,

Aşırı duş alma, banyo yapma, diş fırçalama, tuvalet rutinleri,

Ev eşyalarını veya diğer nesneleri aşırı derecede temizlemek

 

Kontrol Etme Kompulsiyonu: Başkalarına zarar verip/vermediğini kontrol etme,

Korkunç bir şey olup/olmadığını kontrol etmek,

Hata yapıp/yapmadığını kontrol etmek,

Fiziksel durumunuzun veya vücudunuzun bazı kısımlarını kontrol etme

 

Zihinsel Kompulsiyonlar: Bir duayı, kelimeyi veya cümleyi sessizce tekrarlamak,

Bir görevi gerçekleştirirken iyi veya güvenli olduğunu düşündüğü bir sayıyla bitirmek için sayma

 

Dokunma Kompulsiyonu: Bazı davranışları yapmadan önce kendilerince önemsedikleri bir eşyaya dokunma gereksinimi duyarlar.

 

Sıklık ve Yaygınlık

• ABD’de ve Kanada’da yapılan epidemiyolojik araştırmalar yaşam boyu yaygınlık oranını %2.5-3 olarak bulmuş.
• Major depresyon, fobiler, alkol/ilaç kötüye kullanımından sonra 4. sıklıkta görülen ruhsal bozukluk olduğu bildirilmiştir.
• ABD araştırmaları kadın ve erkek arasında görülme sıklığı açısından büyük bir ayrım olmadığını göstermektedir.
• Kadınlarda kompülsif yıkama, erkeklerde cinsellikle ilgili obsesif düşünceler daha yaygındır.

 

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Belirtileri Nelerdir?

• Aşırı düzenli, titiz ve aşırı kontrollü görünebilirler. Aşırı yıkamaya veya temizlemeye bağlı ellerinde kontakt dermatit görülebilir.
• Konuşma düzgün ve aşırı derecede denetimlidir. Sözcükleri seçerek konuşurlar. Ayrıntıcılık belirgindir.
• Obsesyon ve kompulsiyonlara bağlı ciddi kaygı yaşarlar.
• Hastanın düşüncelerinde sık sık gelen, yineleyen, inatçı obsesyonlar vardır. Bu düşüncelerden kurtulmaya çalışır. Fakat herhangi bir düşünceyi atmaya çalışmak, ister istemez o düşünceyi kafada yaşatmaktır.
• Davranışlarında kompulsiyonlar dikkati çeker. Belli yerlere dokunma/dokunmama; kapıları, pencereleri tekrar tekrar kontrol etme; saatlerce bulaşık, çamaşır yıkayıp, durulamak; en sık görülen bitmek bilmez el yıkamalarıdır.

 

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB)’ye Ne Neden Olur?

OKB’nin kesin nedenini veya nedenlerini hala bilmesek de, araştırmalar, beyin ve genlerdeki farklılıkların rol oynayabileceğini öne sürüyor.

 

OKB Bir Beyin Bozukluğu mu?

Araştırmalar, OKB’nin beynin ön kısmı ile beynin daha derin yapıları arasındaki iletişimde bazı  sorunlar olduğunu gösteriyor. Bu beyin yapıları, serotonin adı verilen bir nörotransmitter (temelde bir kimyasal haberci) kullanır. Çalışmakta olan beynin resimleri ayrıca, bazı insanlarda, OKB’ye neden olduğu düşünülen beyin devrelerinin, serotonin seviyelerini etkileyen ilaçlar (serotonin geri alım inhibitörleri veya SRI’ler) veya bilişsel davranış terapisi (BDT) ile normal hale geldiğini göstermektedir.

 

OKB Kalıtsal mı?

Araştırmalar, OKB’nin aileler geçiş gösterdiğini ve genlerin muhtemelen bozukluğun gelişiminde rol oynadığını gösteriyor.

 

OKB Nasıl Teşhis Edilir?

OKB tanısı bir ruh sağlığı uzmanı tarafından obsesyonların, kompulsiyonların ya da her ikisinin varlığı, bunların kişinin günde en az bir saatten çok zamanını alması ya da klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da işlevsellik alanlarında düşmeye neden olmasının saptanması üzerine teşhis edilir.

 

OKB Nasıl Tedavi Edilir?

Çoğu OKB hastasının tedavisi, Maruziyet ve Tepki Önleme (Alıştırma ve Yanıt Önleme) ve/veya ilaç tedavisini içerir. OKB’si olan kişilerin çoğu bu tedavilerden fayda görecektir.

 

OKB İçin En Etkili Tedaviler Nelerdir?

OKB için en etkili tedaviler Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), Metakognitif Terapi (MCT) ve/veya ilaç tedavisidir. Daha spesifik olarak, OKB tedavisinde kullanımını destekleyen en güçlü kanıtlara sahip olan Maruziyet ve Tepki Önleme (Alıştırma ve Yanıt Önleme) adı verilen bir BDT tekniği ve/veya serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) olarak adlandırılan bir ilaç sınıfıdır.

 

İlaçların etkileri yavaş bir şekilde ortaya çıkabilir, ilaçların etki etmesi 2 ay kadar sürebilmektedir ve diğer ruhsal bozukluklara göre daha yüksek dozlarda kullanmak gerekebilir. İlaçların erken dönemdeki etkisini belirlemek güçtür; etki giderek belirginleşir.

 

OKB tedavisinin temel taşlarından birisi Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)’dir. OKB belirtilerinin nasıl geliştiği ve nasıl sürdüğünü açıklayan, hastaya özgü bir tedavi planı oluşturulur. Kullanılan davranışçı yöntemler arasında özellikle yaşayarak alıştırma ile yanıt önlemenin (response prevention) birlikte kullanılması çok etkili bulunmuştur.

 

OKB İle İlgili Bozukluklar Nelerdir?

OKB’li bireyler için etkili tedaviye erişimin önündeki engellerden biri, OKB’nin bazen diğer bozukluklarla karıştırılabilmesidir. Ruh sağlığı uzmanlarının ruh sağlığı bozukluklarını teşhis etmeye yardımcı olmak için kullandıkları Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının (DSM-5) en yeni baskısı aslında bu “ilgili bozuklukları” aynı bölümde bir araya getirmiştir.

Bazı bozukluklar birbiriyle örtüşen semptomlara sahip olsa da, bozukluğun teşhisinin doğru saptanmasının tedavi için inanılmaz derecede önemli sonuçları vardır ve bu nedenle doğru tanıyı aldığınızdan emin olmanız önemlidir. Benzer rahatsızlıkların bile çok farklı tedavileri olabilir. Yanlış teşhis sonrası yanlış tedavi alıyor olmak, uzun süreli, gereksiz ıstırap, boşuna zaman kaybı, maddi kayıp ve potansiyel olarak iyileşme konusunda umutsuz hissetme ile sonuçlanabilir.

OKB ile İlişkili Bozukluklar

• Vücut dismorfik bozukluğu

• Kıl yolma bozukluğu (Trikotilomania)
• Deri yolma bozukluğu
• Biriktiricilik bozukluğu (İstifcilik)

OKB ile Karıştırabilen Bozukluklar

• Tik bozuklukları/Tourette Sendromu
• Dürtü kontrol bozuklukları
• Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu
• Otizm spektrum bozuklukları
• Psikotik bozukluklar