Özgül Fobiler

Fobi, bireyin bir durum, canlı, yer veya nesne hakkında aşırı, mantıksız korku yaşamasına neden olan bir tür kaygı bozukluğudur. Bir kişinin fobisi olduğunda, genellikle tehlikeli olduğunu düşündüğü şeylerden kaçınarak hayatını şekillendirir. Kişi fobisinin kaynağı ile karşılaştığında yoğun bir sıkıntı ve bazen panik ataklar yaşayabilir. Fobi korkudan çok daha şiddetli bir durumdur ve kişinin hayat kalitesini ve işlevselliğini önemli derece bozabilir.

Kişi bu durum ya da nesne karşısında bu denli korkulmayacağını bilir; korkusunu anlamsız yersiz bulur. Fakat yine de korktuğu nesne ya da durumdan kaçınır.

 

Yaşamı çok etkilemeyen hafif durumlarda çoğu kez hekime başvurulmadığı için fobilerin sıklığını saptamak güçtür. Yapılan araştırmalarda özgül fobinin en sık rastlanan ruhsal bozukluk olduğu ve yaşam boyu yaygınlığının yaklaşık %13 olduğu bulunmuştur. Kadın erkek oranı yaklaşık 2/1’dir.

 

Özgül Fobilerin Nedenleri

Bir fobinin 30 yaşından sonra başlaması alışıldık bir durum değildir ve çoğu fobi erken çocukluk, gençlik veya erken yetişkinlik döneminde başlar.

Bunlara stresli bir deneyim, korkutucu bir olay veya bir çocuğun (öğrenebileceği bir fobisi olan) bir ebeveyn veya hane üyesi neden olabilir. Örneğin annesinde araknofobi (örümcek korkusu) olan bir çocuğun bu fobiyi geliştirmesi çok daha olasıdır.

Genetik ve çevresel faktörler fobilere neden olabilir. Yakın akrabalarında anksiyete bozukluğu teşhisi olan kişiler fobi geliştirme riski altındadır. Boğulma tehlikesi atlatma gibi rahatsız edici olaylar bir fobiye neden olabilir. Kapalı alanlara, aşırı yüksekliklere ve hayvan veya böcek ısırıklarına maruz kalma, fobilerin kaynağı olabilir.

Belirtiler

 

Sahip olduğunuz özgül fobi ne olursa olsun, hepsinde ortak olarak şu belirtiler bulunabilir:

• Korkunuzun kaynağına maruz kaldığınızda, hatta onu düşündüğünüz anda gelen yoğun korku, endişe ve panik hissi,
• Korkularınızın mantıksız veya abartılı olduğunun ancak onları kontrol etmekte güçlük çektiğinizin farkında olmak,
• Durum veya nesne size yaklaştıkça artan anksiyete,
• Nesneden veya durumdan kaçınmak için mümkün olan her şeyi yapmak,
• Korkunuzdan dolayı normal çalışmakta zorluk çekmek,
• Terleme, hızlı kalp atışı, göğüs sıkışması veya nefes almada güçlük gibi fiziksel reaksiyonlar ve hisler,
• Kan görmek veya yaralanma durumlarında yaşanan mide bulantısı, baş dönmesi veya bayılma,
• Çocuklarda öfke nöbetleri, sarılmak, ağlamak veya ebeveynin yanından ayrılmayı reddetmek.

Sadece fobinin nesnesi hakkında düşünmek bile endişe duygusunu ortaya çıkarabilir. 

 

Özgül Fobi Türleri

 

Sayısız fobi çeşidi vardır. Sıklıkla karşılaşılan bazı fobi çeşitleri:

• Zoofobi: Hayvan korkusu,
• Klostrofobi: Kapalı yer korkusu,
• Eritrofobi: Yüz kızarması korkusu,
• Mizofobi: Pislik korkusu,
• Akrofobi: Yükseklik korkusu
• Araknofobi: Örümcek korkusu,
• Niktofobi: Gece korkusu,
• Koprofobi:Dışkı korkusu,
• Pirofobi: Ateş korkusu,
• Aerofobi: Uçma korkusu ya da uçakta olma korkusu

 

İnsanlar hemen hemen her şeye karşı fobi geliştirebilir. Ayrıca toplum ve zaman değiştikçe potansiyel fobilerin listesi de değişebilir. Örneğin nomofobi, cep telefonu veya bilgisayarsız kalma korkusudur. 

 

Özgül Fobilerin Tedavisi

 

Özgül fobiler için tedavi seçenekleri; Psikoterapi, ilaç tedavisi veya her ikisinin bir kombinasyonu olarak tanımlanabilir.

 

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Fobiler için en yaygın kullanılan psikoterapi yöntemidir. Kontrollü bir ortamda korkunun kaynağına maruz kalmayı içerir. BDT, işlevsiz inanmaların rolünü ve bunların davranışsal sonuçlar üzerindeki etkisini vurgular. Terapi, fobi duyulan uyarana verilen tepkiyi değiştirmek için bu tür olumsuz düşünceleri ve işlevsiz inanmaları değiştirmeye odaklanır. Bu terapinin ilk adımıdır fakat özgül bir fobinin tedavisi, korku uyarıcısına kademeli olarak maruz kalmayı da içermektedir.

 

İlaç Tedavisi: Antidepresanlar ve anksiyolitik ilaçlar korkuya karşı fiziksel ve duygusal tepkileri sakinleştirmeye yardımcı olabilir. Bazı durumlarda ilaçların bilişsel davranışçı terapi (BDT) ile birlikte kullanılması gerekebilir.

 

Tedavinin kişisel olduğunu ve kişiye özel ihtiyaçlara göre şekillenmesi gerektiği aklıda olmalıdır.

 

Özgül Fobiler İnsan Yaşamını Nasıl Etkileyebilir?

 

Özgül fobiler fobinin türüne göre yaşam kalitesini olumsuz anlamda etkileyebilir. Kişi fobi nesnesi ya da durumlarından kaçınabiliyorsa sorun yoktur fakat sık karşılaşılan nesnelere (örneğin, köpek, kedi gibi) karşı korku yaşamı çok kısıtlayıcı olabilir. Kişi bu nesne ve durumların nerelerde bulunabileceğini önceden inceler ve yaşamını buna göre planlar. Uçma korkusu olan birisi iş seyahatlerine çıkamayabilir ve işinde sorunlar yaşayabilir.