Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)

Victorl Frankl ‘İnsanın anlam arayışı’ kitabında “anormal bir duruma gösterilen anormal bir tepki normal bir davranıştır” der.

 

Psikolojik travmanın temel özelliği yaşamın sürekliliği ve düzeni olduğuna dair inancın kaybıdır. Psikolojik travma ruhsal yaralanmadır.

 

TSSB’de kişi gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi, ağır bir yaralanma ya da başkalarının fizik bütünlüğüne bir tehdit olayını yaşamış, böyle bir olaya tanık olmuş ya da böyle bir olayla karşı karşıya gelmiştir. Yaşanılan birçok olay insanın ruhsal anlamda yaralanıp, travmatize olması için yeterlidir. Fakat her travmatik olay yaşayan kişi travma sonrası stres bozukluğu geliştirmemektedir. Travma sonrası stres bozukluğu, yaşanmış olan travmatik olayın yineleyici bir şekilde istenmeyen üzücü anlarının devamlı hatırlanmasına, olayla ilgili bazı sahnelerin travmatik olay sanki tekrardan oluyormuş gibi kişinin gözünün önünden film şeridi gibi geçmesine (flashback), kaygı ve stres düzeylerinin devamlı yüksek olmasına, yaşanılan travmatik olayla ilgili üzücü rüyalar ve kabusların görülüyor olmasına, yoğun duygusal bir rahatsızlığın hissedilmesine, kişide çaresizlik, dehşet gibi duyguların hissedilmesine neden olan travma sonrasında gelişen bir ruhsal bozukluktur. Kişi travmatik olay hakkında düşünmekten veya konuşmaktan kaçınır, travmatik olayı hatırlatan yerlerden, aktivitelerden veya insanlardan kaçınır. 

 

Travma Ağacı

Kökler, büyümenin doğum öncesi aşamasını; ağacın toprağa temas ettiği yer doğumu; gövde, bebeklik ve erken çocukluğu; alt dallar, çocukluğu; üst dallar, gençliği; ağacın yaprakları ve tepe noktası ise yetişkinliği temsil eder. Herhangi bir aşamada travma meydana gelirse, ağacın büyümesi (diğer bir deyişle beynin gelişmesi) olumsuz etkilenir. Çocukluk çağı travması genellikle karmaşıktır, felaketlere yol açabilir ve hayatın neredeyse tüm alanlarında ömür boyu sürecek etkilere neden olabilir. Bu, beynin gelişiminin en kritik ve aktif aşamalarında olduğu doğum öncesi ve bebeklik dönemlerinde (kökler ve gövde) travmaya maruz kalma hali için önemli ölçüde doğrudur. Bir kişi travmaya maruz kaldığında ne kadar gençse, öğrenme bozuklukları, gelişimsel bozukluklar, bilişsel problemler, dikkat sorunları, bağlanma bozuklukları ve çok daha fazlası dahil olmak üzere travma ile ilgili bozukluklar geliştirme riski o kadar yüksektir.

 

TSSB Belirtileri 

• Travmatik olayın yineleyici ve istemsiz gelen, sıkıntı veren anıları,

• Travmatik olayla ilişkili yineleyici sıkıntı veren kabuslar,
• Travmatik hatırlatıcılara maruz kaldıktan sonra yoğun ve uzun süreli sıkıntı,
• Travma ile ilgili düşünce veya duygulardan kaçınma,
• Travmatik olayın temel özelliklerini hatırlayamama,
• Kendisiyle ve dünyayla ilgili sürekli ve abartılı olumsuz inanışlar veya beklentiler,
• Kendini suçlayıcı düşünceler,
• Mutluluk, neşe, sevgi gibi olumlu duyguları deneyimlemede yetersizlik,
• Her an tetikte olma,
• Abartılı irkilme tepkisi gösterme,
• Uyku bozukluğu,
• Sosyal olarak içe kapanma

Kadınlarda ve Erkeklerde TSSB’nin En Sık Nedenleri 

Kadınlar

• Tecavüz

• Cinsel taciz
• Fiziksel saldırı
• Silahla tehdit edilme

Erkekler

• Tecavüz
• Savaş maruziyeti
• Çocukluk ihmali
• Çocuklukta fiziksel kötüye kullanım

TSSB’nin Diğer Nedenleri

• Kaza
• Doğa felaketleri
• Savaş
• Terörizm
• Aile içi istismar
• Saldırı
• Cezaevinde kalmak
• Partner şiddeti 

Her insanın baş edemeyeceği ağır stres durumları olabilir. Benliğin bütünüyle dağıldığı, çaresiz kaldığı, ileri derecede regresif davranış biçimlerine başvurduğu görülebilir. Ancak, travma sonrası stres bozukluğunun tipik belirtilerini ağır travma ile karşılaşmış her kişide görmeyiz. Kimi insanda hiçbir ruhsal belirti görülmezken, kimilerinde birçok farklı ruhsal belirti gelişebilir. Bu nedenle gerçek oluş nedeni yalnızca travmanın ağırlığına bağlanamaz, belli bir yapının ve kişilik yatkınlığının da bulunması gerekir. 

 

TSSB ile İlgili Doğru Bilinen Yanlışlar

TSSB yaşıyor olmam yeterince güçlü olmadığım anlamına gelir: Kesinlikle yanlış bir düşünce. Evet, travmatik bir olay yaşadıktan sonra herkes TSSB geliştirmez ve TSSB geliştirmeye yatkınlık yaratan faktörler araştırılmaya devam ediyor. TSSB’nin yeterince güçlü olmamaktan kaynaklandığına dair hiçbir kanıt yoktur. TSSB için bazı risk faktörleri arasında travmatik olaylar yaşamış olmak, ruhsal hastalık öyküsünün olması, ailede ruhsal hastalık öyküsü olması ve yaşanan travmanın ciddiyeti bulunmaktadır.

 

TSSB çıldırmama neden olabilir: Bu kesinlikle doğru değil. TSSB semptomları çok rahatsız edici olabilir. Sürekli gergin ve her köşede tehlike varmış gibi hissedebilirsiniz. İnsanlardan ve kendi duygularınızdan kopuk hissedebilirsiniz. Konsantre olmakta güçlük yaşayabilirsiniz. Bunlar çıldırmanın işaretleri değildir. Bunlar sadece vücudunuzun aşırı derecede stresli veya travmatik bir olayla başa çıkma girişimidir. Unutmayın, vücudun temel amacı hayatta kalmaktır. Stresli bir olay yaşadığınızda, vücudunuz “savaş ya da kaç” tepkisi verir. Yani, vücudunuz yaşanılanlarla başa çıkmaya çalışıyor.

Asla iyileşemeyeceğim: Bu doğru değil. TSSB tedavisinde son zamanlarda pek çok ilerleme olmuştur ve bu tedaviler insanlara kesinlikle yardımcı olmaktadır.

 

Neden TSSB belirtileri yaşıyorum, savaşta değildim: Birçok farklı deneyim TSSB’nin gelişimiyle ilişkilendirilmiştir. TSSB, başlangıçta bir asker hastalığı olarak görülüyordu, “savaş yorgunluğu” olarak adlandırılıyordu. Bununla birlikte, bazılarının TSSB’ye yol açma olasılığı daha yüksek olmasına rağmen , bir dizi travmatik deneyimin TSSB’ye yol açabileceğini artık biliyoruz .
 
Bunu asla aşamayacağım: Hiçbir tedavi size ne olduğunu unutturmayacaktır ve muhtemelen her zaman travmatik olayınızla ilgili bazı anılarınız ve düşünceleriniz olacaktır. Ancak tedavi, bu olayın ve buna bağlı semptomların yaşamınızı etkileme derecesini sınırlayabilir. Unutmayın, travmatik bir olay yaşadıysanız ve / veya TSSB’niz varsa, yalnız değilsiniz. İyileşme ve iyileşme yolunda size yardımcı olmayı bekleyen birçok insan ve kaynak vardır.

 

TSSB ve Birlikte Görüldüğü Durumlar

Depresyon:  TSSB’si olan insanlarda depresyon görülme sıklığı 3-5 kat artmıştır.

İntihar: TSSB’si olan insanlarda inhitar etme riski daha yüksektir.

Anksiyete:  Artık ayrı bir bozukluk türü olarak kabul edilen TSSB, daha önce bir anksiyete bozukluğu olarak kategorize edilmişti.

Madde kötüye kullanımı: TSSB’si olan kişilerin %84’nde alkol yada madde kötüye kullanımı görülür.

TSSB Tedavisi

Travma sonrası stres bozukluğu tedavisinde ilaç uygulaması ve psikoterapinin birlikte kullanılması önerilmektedir. Belirtilerin çok şiddetli olmadığı durumlarda öncelikle psikoterapi, daha şiddetli durumlarda ilaç ve psikoterapinin birlikte kullanılması önerilmektedir.

İlaç tedavisi: İlaç tedavisinin amaçları uykuyu düzenlemek, girici düşünceler, flash-bacsler ve kabusları azaltmak, kaçınma davranışını gidermek, aşırı uyarılmayı, çökkünlüğü düzenlemek, kendine zarar verme davranışını azaltmak, disosiyatif ve psikotik belirtileri yatıştırmaktır.

Psikoterapi: Travma sonrası stres bozukluğunun tedavisinde en sık kullanılan ve en yararlı terapiler Bilişsel Davranışçı Terapi ve EMDR’dir. Herkesin travması ve bunun stresini yaşayış biçimi farklıdır ve TSSB her insanı farklı şekilde etkiler. Bu nedenle bir hastanın olumlu cevap verdiği tedavi bir başkası için işe yaramayabilir. Travma sonrası stres bozukluğu olan herkesin, TSSB üzerine uzmanlığı bulunan bir akıl sağlığı doktoru tarafından tedavi edilmesi önemlidir. TSSB’si bulunan bazı kişilere neyin iyi geldiğini ve hangi tedavinin işe yaradığını bulmak için farklı tedavilerin denenmesi gerekebilir.

 

Travmatik bir olay hakkında bir aydan uzun süredir rahatsız edici düşünceleriniz ve hisleriniz varsa, şiddetliyse veya hayatınızı tekrar kontrol altına almakta zorlandığınızı düşünüyorsanız bir psikiyatristle konuşabilirsiniz. Mümkün olan en kısa sürede tedavi almak, TSSB semptomlarının daha da kötüye gitmesini önlemeye yardımcı olabilir.