Mükemmeliyetçilik kusursuz olma isteği, başarısız olma korkusu, performans göstereceği her şey için yüksek standartlar belirleme ve kendini aşırı miktarda eleştirme eğilimi olması örüntüleriyle şekillenen bir kişilik özelliği olarak tanımlanmaktadır. Yani imkansız hedeflere ulaşmak isterken, bunu gerçekleştiremeyeceğinden endişe etme, kendi değerini tamamen üretkenlik ve başarı üzerinden değerlendirme eğilimi olarak da nitelendirilebilir.

Herhangi bir kişilik özelliği gibi, mükemmeliyetçilik de kişiden kişiye değişen, bazıları için olumlu ve bazıları için de olumsuz bir dizi özellik içerir. Mükemmeliyetçiliği kültürümüzde olumsuz bir özellik olarak tanımlama eğilimindeyiz, ancak araştırmalar hem sağlıklı (uyumlu) hem de sağlıksız (uyumsuz) mükemmeliyetçilik türleri olduğunu göstermiştir.

Sağlıklı/uyumlu mükemmeliyetçilik, gerçekçi yüksek kişisel standartların varlığına ve mükemmele ulaşma istek ve çabasının olumlu ve sağlıklı olduğuna işaret eder. Bu sağlıklı bir mükemmeliyetçilik türüdür çünkü olumluya odaklanır ve sizi başarılı olmak konusunda motive eder. Birçok sporcu ve sanatçı, uyarlanabilir mükemmeliyetçiliğe sahiptir ve mükemmeliyetçilik hayatlarının yalnızca bir alanıyla, sporlarıyla veya sanatlarıyla ilgili olduğu için, kendi alanlarında mükemmelleşmelerine yardımcı olur.

Her şeyde olduğu gibi, mükemmeliyetçilik, aşırıya götürülürse son derece sağlıksız sonuçlara neden olabilir. Uyumsuz/sağlıksız mükemmeliyetçilik, hatalara aşırı dikkat etme, yeni hatalar yapma korkusu, bir şeyi doğru yapıp yapmadığınız hakkında şüpheler ve ebeveynler veya işverenler gibi başkalarının yüksek beklentileri konusunda aşırı endişe duyma ile karakterizedir. Kontrolle aşırı meşguliyet, uyumsuz mükemmeliyetçiliğin ayırt edici bir özelliğidir. Bu tip bir mükemmeliyetçilik, hayatınızın her alanını etkileyebilir. Temel olarak, hayatınızı yönetecek, şiddetli anksiyete ve strese neden olacak kadar aşırı olan mükemmeliyetçiliktir. Örneğin, bir sınavdan önce sürekli olarak mideniz rahatsız olabilir çünkü başkalarının beklentilerini karşılayamayacağınızdan aşırı derecede korkuyor olabilirsiniz. Günlerinizin büyük bir bölümünü kendi yüksek standartlarınızı karşılama konusunda korku veya endişeyle yöneterek geçirebilirsiniz. Bu başa çıkma yolları sağlıksızdır çünkü olumsuzluklara ve genellikle zaten kontrol edemeyeceğiniz şeylere odaklanırlar.

Genel olarak, sağlıklı mükemmeliyetçilik hem okulda hem de işte iyi psikolojik iyilik ve yüksek başarı ile ilişkili olma eğilimindeyken, sağlıksız mükemmeliyetçilik, sıkıntı, düşük benlik saygısı, yeme bozuklukları, uykusuzluk ve ruh sağlığı hastalığı semptomları ile ilişkilendirilmiştir.

Mükemmeliyetçiliğin temelinde yatan tek bir neden yoktur. Baskıcı, her zaman mükemmeli isteyen ve hatayı kabul etmeyen ebeveynlerin önemli bir etken olması gibi, kişinin karakteristik özellikleri, güven eksikliği, aşağılanma korkusu da başka nedenler olabilir. Kişinin geçmişinde başarı elde etmiş olması ve kendisini bununla tanımlaması, başkalarını memnun etme isteği de kişiyi her zaman başarılı olma zorunluluğuna itmiş olabilir. Bütün bu etkenlere ek olarak kişinin kendisiyle ilgili gerçekçi olmayan, çarpıtılmış inanç ve düşünceleri de kişiyi mükemmeli aramaya itebilir.

Mükemmeliyetçi kişilerin bazı özellikleri:

– Ya hep ya hiç şeklinde düşünme eğilimleri vardır. Yaptıkları iş eğer mükemmel değilse hiçbir anlamı yoktur.

– Yüksek hedefler belirleme ve onlara ulaşmak için çok çalışma eğilimindedir. Mükemmeliyetçiler, mükemmellikten daha azını kabul etmeyeceklerdir. “Neredeyse mükemmel” başarısızlık olarak görülür.

– Hataları ve kusurları görme eğilimindedirler. Amaçları mükemmel sonuca ulaşmaktır ve bu süreçteki en ufak, önemsiz hata bile kabul edilemezdir.

– Mükemmeliyetçiler hedefe ulaşmak ve başarısızlıktan kaçınmakla o kadar ilgilenirler ki, hedefe giderken ki süreç, bu süreçte öğrendikleri, kendisine kattıkları, çabası, başardıkları önemli değildir ve bu süreçten keyif alamazlar.

– Mükemmeliyetçiler düşük benlik saygısından muzdariptirler.

– Mükemmel olmayan bir performans mükemmeliyetçiler için çok acı verici ve korkutucudur, yapıcı eleştirilere savunmacı bir şekilde yaklaşma eğilimindedirler.

– Erteleme en önemli özelliklerdendir. En doğru zaman ve en doğru adımlar için süreç gittikçe uzar. Mükemmeliyetçilik ve erteleme el ele gitme eğilimindedir.

– Başarıdan çok başarısızlıklara odaklanırlar. Ne kadar başarılı bir sonuç elde ederlerse etsinler başarılı sonuçtan çok bu süreçte yaşadıkları küçük bir başarısızlık ya da yaptıkları bir hataya odaklanırlar.

– Mükemmeliyetçiler yüksek beklentileri karşılanmadığında olumsuz duygular içine girme eğilimindedir.

– Yoğun bir şekilde hedeflerine ulaşamama korkusu vardır ve mükemmel bir şekilde karşılanmış bir hedeften daha azını başarısızlık olarak görürler.

– Mükemmeliyetçi kişilerde kendini sabotaj sıkça görülür. Kendini sabotaj, kişinin öz-saygısını koruma amacıyla olası bir başarısızlık durumu ön gördüğünde çaba sarf etmeyi bırakması anlamına gelen bilişsel bir strateji olarak tanımlanmaktadır.

– Mükemmeliyetçi kişiler bir başarısızlık yaşadıklarında kendilerini sıkça yargılama eğilimindedirler.

Mükemmeliyetçilik ile nasıl başa çıkabilirsiniz?

Kişinin kendisiyle ilgili gerçekçi olmayan, çarpıtılmış inanç ve düşünceleri fark etmesiyle: Mükemmeliyetçi kişiler “ya hep ya hiç” düşüncesine sahiptirler. Mükemmeliyetçilik, genellikle alışılmış olumsuz düşüncelerle beslenir. Bu kalıpları tanımanıza, nereden geldiklerini anlamanıza ve gerçekçi olmayan standartlara meydan okumanıza yardımcı olabilecek bir psikoterapistin yardımıyla bu düşünme şeklini aşabilirsiniz. 

Farkındalık pratiği yapmak: Mükemmeliyetçi kişiler her zaman sonuç odaklı olurlar. Hedefe giderken ki süreç, bu süreçte öğrendikleri, kendisine kattıkları, çabası, başardıkları önemli değildir. Önemli olan tek şey sonuçtur ve mükemmel olmak zorundadır. Farkındalık egzersizleriyle öz farkındalığınızı artırmak, mükemmeliyetçilik hakkındaki düşüncelerinizle uzlaşmanıza, mükemmeliyetçi eğilimlerinizin daha fazla farkına varmanıza ve bu düşüncelerle onlara tepki vermeden başa çıkmanıza yardımcı olabilir. Farkındalık uygulaması yoluyla, mükemmeliyetçilikle ilişkili stresi bırakmayı ve salıvermeyi öğrenebilirsiniz.

Benlik saygısını geliştirmek: Mükemmeliyetçilik çoğu zaman kişinin özgüvenini olumsuz etkiler. Öz değerinizi, yaşamınızdaki çeşitli rolleri ne kadar mükemmel bir şekilde yerine getirdiğinizle değerlendirirseniz, hedefler ve özlemler karşılanmadığında öz saygınız düşebilir. Öz-eleştirel olmak yerine, sosyal destek almak, kendinize karşı şefkatli olmak ve ihtiyacı olanlara yardım etmek gibi öz saygınızı artırmanın yollarını arayabilirsiniz. Sürekli eleştiren bakış açısının yerine hem kendinize hem de başkalarına karşı daha merhametli olmanın yollarını arayabilirsiniz .

Mükemmeliyetçi inançları sürdüren belirli davranışları fark etmek: Mükemmeliyetçiliğe sahip insanlar, mükemmeliyetçi inançlarını sürdüren belirli davranışlarda bulunurlar. Mükemmeliyetçi davranışlar hem yapabileceğiniz şeyleri hem de yapmaktan kaçınabileceğiniz şeyleri içerir. Mükemmeliyetçilerin yapabileceği bazı davranışlar, aşırı kontrol, aşırı organizasyon, listeler oluşturma ve başkalarını düzeltmeyi içerir.