Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) genellikle ilk olarak çocukluk çağında teşhis edilen yaygın bir nörogelişimsel durumdur. Yapılan bir çalışmada iki ila on yedi yaşları arasındaki altı milyondan fazla çocuğa DEHB teşhisi konduğu saptanmıştır (1). DEHB insanların dikkatini vermesini ve davranışlarını kontrol etmesini zorlaştıran dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik ile karakterizedir.
DEHB, yaşam boyu süren bir durumdur. Belirtiler zamanla değişsede, bir yetişkinin günlük hayatında işlev bozukluklarına yol açabilir. Belirtilerin günlük hayatta yol açtığı işlev bozukluğunu değerlendirmek için iş ve eğitim, ilişkiler ve aile hayatı, sosyal ilişkiler, boş zaman etkinlikleri ve hobiler, özgüven ve benlik imgesi olmak üzere farklı alanlar değerlendirilmelidir. DEHB için ilaçlar ve terapiler dahil tedavi seçenekleri mevcuttur ve DEHB ile daha iyi yaşamanıza yardımcı olabilecek başa çıkma stratejileri vardır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Belirtileri Nelerdir?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), son zamanlarda insanların çok tartıştıkları bir durumdur ve genellikle bu terimi çılgın, tuhaf veya dağınık görünen kişilere rastgele atfederler.
Ancak tıbbi bir durum olarak o kadar kolay tanımlama yapılamaz. Ebeveynler genellikle neyin “normal” olarak kabul edilebileceğini ve dikkatsizlik ile odaklanmadaki gerçek yetersizlik arasındaki ayrımı yapmakta zorlanırlar.
Ve bazen DEHB hayatın ilerleyen dönemlerine kadar teşhis edilmez. Birçok alanda zorluklarla mücadele eden bir yetişkin, altta yatan nedenin DEHB’den kaynaklandığını öğrenince şaşırabilir.
DEHB Alt Tipleri
DEHB belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterir. Farklı DEHB türleri vardır, bu nedenle sizin veya sevdiğiniz birinin DEHB olup olmayacağını düşünürken bunu akılda tutmak önemlidir.
DEHB semptomları:
-Yaşla değişebilir.
-Bir kişinin bulunduğu duruma veya ortama bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
-Bireyin cinsiyetine göre farklılık gösterebilir.
-Ciddiyet aralığı, hafif ila şiddetli olarak değişebilir.
-Stres zamanlarında şiddette artış olabilir.
DEHB ve benzeri davranış veya öğrenme bozukluklarını teşhis edebilecek tek bir test yoktur ve psikiyatristler bile bazen doğru tanı koymakta zorlanabilirler.
DEHB için üç farklı alt tip vardır:
-Kombine görünüm
-Dikkatsizlik baskın görünüm
-Hiperaktifliğin-dürtüselliğin baskın olduğu görünüm
Dikkat Eksikliği Belirtileri
Dikkat eksikliği olan çocuklar ve yetişkinler, odaklanmakta ve sıradan görevleri yaparken dikkatini sürdürmekte güçlük çekerler. Bu nedenle, çok fazla zihinsel enerji gerektiren işleri yapmayı erteleyebilirler.
DEHB’li bireylerin dikkati dış uyaranlar tarafından kolayca dağılır, bu bireyler bir aktiviteden diğerine çabucak geçerler ve yaptıkları aktivitelerden çabucak sıkılırlar. Verilen görevlerde dikkatini sürdürmekte güçlük yaşarlar. Talimatlara uymakta ve işleri bitirmekte sık sık başarısız olurlar.
Kendileriyle konuşulduğunda sık sık dinlemiyormuş gibi, rüya aleminde veya dalgın görünürler. Yapılan iş yeni olma özelliğini yitirdiğinde bitirmekte güçlük çekerler. Günlük işlerini planlamakta ve organize etmekte zorluk yaşarlar. Öncelikle kolay ya da eğlenceli olan şeyleri yaparlar, sıkıcı ya da güç görevleri sıkça ertelerler. Görev ya da etkinlikler için gerekli olan araçları sıkça kaybederler (cüzdan, anahtar, listeler, telefon numaraları veya notlar).
Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri
Hiperaktivite, çoğu insanın “DEHB” terimini duyduklarında aklına gelen semptomdur. Hiperaktif olan çocuklar ve yetişkinler fiziksel ve / veya sözlü aşırı düzeyde aktivite gösterirler.
Genellikle hareket halinde ya da sanki bir “motor takılmış gibi” davrandıkları görülür. Vücutlarını sabit tutmakta güçlük çekerler, ellerini ya da ayaklarını sık sık huzursuzca oynatırlar veya sandalyede sık sık kıpırdanırlar. Oturmalarının beklendiği durumlarda ayağa kalkabilirler.
Kendilerini sıkça huzursuz hissederler. Başkalarının konuşmasına izin vermeyerek aşırı konuşabilir, diğerlerini bölebilir ve konuşmaları tekeline alabilirler. Hiperaktivite semptomları olan bir kişinin, etrafında olup biten aktiviteler hakkında yorum yapması alışılmadık bir durum değildir.
Davranışları gürültülü ve rahatsız edici olma eğilimindedir. Kendi etkinlik düzeylerini düzenlemedeki bu zorluk, genellikle sosyal, okul ve iş durumlarında büyük sorunlar yaratır.
DEHB’nin Diğer Belirtileri
Yukarıdaki semptomlara ek olarak, birçok çocuk ve yetişkinin yaşadığı ek DEHB semptomları vardır. Tanı sürecinde bu belirtiler dikkate alınmazken, sıklıkla insanların yaşam kalitesini olumsuz anlamda etkiler.
DEHB ile yaşayan insanlar, bu davranışların DEHB ile bağlantılı olduğunu anladıklarında, bir rahatlama hissi yaşayabilirler. Neden bu durumları yaşadıklarını ve neden diğer insanlardan farklı hissettiklerini anlamalarına yardımcı olur.
DEHB’li bireylerin belirttiği bazı deneyimler şunlardır:
– Görevler, ev ödevleri, iş için yapılması gereken projeler veya ev işlerinin yapılması diğer insanlara göre daha uzun sürüyor gibi görünüyor.
– Çoğunlukla denememekle ya da umursamazlıkla suçlanırlar.
– Akademik hayatlarında, mesleklerinde, sporda veya finans yönetimini gibi birçok yaşam alanında potansiyele ve yeteneğe sahip oldukları halde başarısız görünürler.
– Önemli kişilerin doğum günleri, çöpü atma veya ev ödevlerini teslim etme gibi birçok konuda ciddi unutkan olabilirler.
– İlgilerini çeken görevlere aşırı derecede odaklanabilirler, bu durum uyku problemlerine ve sosyal etkileşim gibi önemli etkinliklerden uzak kalmalarına neden olabilir.
– Sıkıntıya toleransları düşüktür.
– Bir, iki dakikalık dalıp gitmelere bağlı olarak önemli bilgi parçalarını gözden kaçırırlar.
– Başlangıcı ilginç görünse bile, baştan sona bir kitabı okumakta güçlük çekebilirler.
– Yanlış park etmek ve hız yapmak gibi nedenlerle sık sık trafik cezası alabilirler.
– Ortalamanın üzerinde bir ücret kazansalar bile sık sık mali sorunlarla karşı karşıyadırlar. Dürtüsel harcama ve faturaları ödemeyi unutmak gibi nedenler problemlere sebep olabilir.
– Kafeine bayılırlar. Ne kadar kahve veya enerji içeceği tükettikleri arkadaşlar arasında sürekli bir şaka konusu olabilir.
– Zaman yönetimi ve randevulara zamanında gitme konusunda zorluk yaşarlar.
– Yıllarca kendilerinin ve diğer insanların beklentilerini karşılayamadıkları için düşük özgüvene sahip olabilirler.
– Yapmayı unutmuş olabilecekleri şeyler dahil birçok şey için endişelenirler.
Yetişkinlerde, DEHB semptomları işini kaybetme, iflas etme, evlilik sorunları ve bağımlılıklar gibi daha çeşitli sorunlara neden olabilir.
Bu nedenle olası DEHB belirtilerini tanımak ve yardım istemek önemlidir.
Kadınlarda DEHB Belirtileri
Kadınlarda dikkatsizliğin baskın olduğu DEHB’ye sahip olma olasılığı daha yüksektir, bu genellikle fark edilmeden ve teşhis edilmeden gidebilir. Hiperaktif bir genç erkeği fark etmek sessiz bir kadından çok daha kolaydır.
Bir kadının hiperaktivite-dürtüselliği varsa, fiziksel olarak akranlarından daha aktif olduğu için “erkek fatma” olarak kabul edilebilir. Ayrıca çok konuşkan olabilir, diğer insanların sözlerini sık sık böler ve konuşmalarına izin vermeyerek onları rahatsız edebilir. Bu nedenle arkadaşlık kurması onun için zor olabilir.
Erkeklerde DEHB belirtilerinin görülmesinin aksine, kadınlarda DEHB belirtileri genellikle bir kişinin karakterine atfedilir. Örneğin, DEHB belirtileri olan birisi ‘erkek fatma’ veya ‘boşboğaz’ olarak düşünülebilir.
Bir doktor tarafından DEHB teşhisi alan kadınlar teşhisin semptomları hakkında sahip olabilecekleri utanç ve suçtan kurtulabilirler. Aynı zamanda onları kendilerine verilen etiketlerden kurtarır.
DEHB’li kızların, DEHB’si olmayan kızlara göre yeme bozukluğu olma olasılığı daha yüksektir(3).
DEHB ayrıca kadınların yaşamları boyunca farklı görünebilir. Hormonal değişiklikler, kadınların farklı zamanlarda deneyimlediği değişiklikler – ergenlik, hamilelik, menopoz ve aylık hormon dalgalanmaları – DEHB semptomlarının şiddetini artırabilir (4).
Geçmişte, DEHB ile yaşayan kadınlara genellikle yanlış anksiyete veya depresyon teşhisi konuldu(5). DEHB semptomları hakkında artan bilgi ve araştırmalar sayesinde, daha fazla kadına doğru teşhis konulmaktadır.
DEHB olan bazı kişiler şunları bildirir:
-İş projelerine, sporlara, hobilere ve yardım etkinliklerine aktarılabilecek çok fazla enerjileri var.
-Oldukça yaratıcılar. Birçok başarılı ve ünlü girişimcinin DEHB’si vardır.
-Kullanıma hazır düşünme sayesinde mükemmel problem çözücülerdir.
-Mükemmel bir mizah ve eğlence anlayışları var, bu da insanları kendilerine doğru çekiyor.
-Dünyayı çok merak ediyorlar ve ömür boyu öğreniyorlar.
-Enerjileri, yaşama şevkleri ve çevrelerindeki dünyayla ilgili merakları sayesinde biyolojik yaşlarından daha genç görünüyorlar.
-Duyarlıdırlar, başkalarının nasıl hissettiğini anlar ve buna göre tepki verebilirler.
-Bağışlayıcı, güvenen ve sevicidirler, bu da doğru kişiyle uzun ve mutlu bir ilişki veya arkadaşlık anlamına gelebilir.
Komorbid Durumlar
DEHB’si olan yetişkinler yüksek komorbid bozukluk insidansı gösterir. Bu yetişkinler ayrıca depresyon, bipolar bozukluk, madde kullanım bozuklukları, anksiyete bozuklukları veya yeme bozuklukları yaşayabilir.
Kaynaklar
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). National prevalence of ADHD and treatment: information on children and adolescents, 2016. Reviewed September 9, 2020.
- Children and Adults with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Diagnosis of ADHD in Adults. Updated 2017.
- Reinblatt SP. Are Eating Disorders Related to Attention Deficit/Hyperactivity Disorder? Curr Treat Options Psychiatry. 2015;2(4):402-412. doi:10.1007/s40501-015-0060-7
- Haimov-Kochman R, Berger I. Cognitive functions of regularly cycling women may differ throughout the month, depending on sex hormone status; a possible explanation to conflicting results of studies of ADHD in females. Front Hum Neurosci. 2014;8:191. doi:10.3389/fnhum.2014.00191
- Quinn PO, Madhoo M. A review of attention-deficit/hyperactivity disorder in women and girls: uncovering this hidden diagnosis. Prim Care Companion CNS Disord. 2014;16(3). doi:10.4088/PCC.13r01596
- Yüce M, Uçar F, Say GN. Comorbid Conditions in Child and Adolescent Patients Diagnosed with Attention Deficit/Hyperactivity Disorder. In: Norvilitis JM, ed. ADHD – New Directions in Diagnosis and Treatment. InTech; 2015. doi:10.5772/61112